باشگاه خبرنگاران تفکر جوان: مسجدسلیمان به نسبت آبادان و اهواز، طبیعتی سبزتر، کوهستانی و زیبا دارد؛ هرچند در ماه‌های گرم سال همه شهرهای خوزستان دمایی بیش ۵۰ درجه را تجربه می‌کنند.
اما داستان مسجدسلیمان از این جهت منحصر به فرد است که این شهر خاستگاه “اولین‌ها”ی نفتی بسیاری است. بر اساس کتب تاریخی، به وجود «روغن مقدس» در منطقه جنوب ایران اشاره شده و ایرانیان در دوران باستان نفت را می‌شناختند و مراسم آیینی‌شان را با این ماده زیرزمینی روشن و نورانی می‌ساختند؛ چنانکه بسیاری از آتشکده‌ها با آتش‌زدن این ماده مراسم و آیین‌های مذهبی و مناسبتی خود را روشن می‌ساختند و این ماده مایه رونق آنها بود.
در مسجدسلیمان همچنین بخش‌ها و تاسیسات گوناگونی هست که نقش مهمی در سال‌های دور و نزدیک در صنعت نفت کشور داشته‌اند. چاه شماره ۱، چشمه‌های نفتی سی‌برنج، نیروگاه برق تمبی و پارک موزه نفت، تاسیسات بی‌بیان و کارخانه شماره ۹ از جمله این مراکز هستند که همان‌طور که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مشابه آنها را طی برنامه “شهرموزه” شدن آبادان، موزه اعلام کرد، قرار است در چارچوب موزه‌های نفت کشور آماده شوند و خود شهر نیز «شهرموزه» شود.
موزه مرکزی مسجدسلیمان با هدف گردآوری، نگهداری، معرفی، پژوهش و آموزش قرار است نقش تاریخی شهر را در صنعت نفت ایران، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین پایگاه‌های استخراج نفت در جهان معرفی کند. انتظار می‌رود این موزه به کمک مکان‌های تاریخی دیگر مسجدسلیمان در سال ۱۳۹۶ به یکی از قطب‌های گردشگری استان خوزستان تبدیل شود. برای این موزه، دو فضای باز و بسته در نظر گرفته شده که در فضای باز ، واحدهایی هم‌چون پالایشگاه نفت و کارخانه گوگردسازی و غیره وجود دارد.
«اکبر نعمت‌اللهی» مدیر موزه‌های نفت وزارت نفت در سفری که اخیرا با حضور تعدادی از خبرنگاران رسانه‌ها به شهرهای آبادان و مسجدسلیمان انجام شد، با اعلام این‌که « اعتبار فاز نخست موزه‌های نفت در سه شهر آبادان، مسجدسلیمان و تهران با مبلغی نزدیک به ١۶ میلیارد تومان در حال تامین است» گفت: نفت همواره با خود بهترین‌ها و اولین‌ها را به شهرها و برای مردم برده است و همین مردم و نیروهای نفت بوده‌اند که نگهبان تأسیسات نفتی به‌ویژه در شهرهای نفت‌خیر بوده‌اند.
او معتقد است که « موزه‌های نفت حتی در شهرهای محرومی مانند مسجدسلیمان و دارخوین می‌توانند با خودشان توسعه و همراهی مردم و در ادامه، گردشگران را بیاورند و این بهترین شکل توسعه در یک منطقه شهری و روستایی خواهد بود.»
یکی از اولین‌های مسجدسلیمان، نخستین ساختمان اداری نفت ایران است که بر اساس اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان موزه اعلام شده، با این حال، چند نقطه دیگر نیز در این شهر قرار است به جریان موزه‌شدن بپیوندند.
چاه شماره ۱
یکی از مهم‌ترین بخش‌های شهرموزه مسجدسلیمان، چاه شماره ۱ است؛ نخستین نقطه‌ای که در ایران محققان انگلیسی در آن به نفت رسیدند. خرداد ۱۲۸۷ برای نخستین بار یک گروه اکتشاف نفت در شهرستان مسجدسلیمان استان خوزستان در پی ماه‌ها حفر چاه به نفت رسید؛ کشفی که حیات اقتصادی و اجتماعی منطقه و بعدها ایران را دگرگون کرد. چاه شماره ۱ همچنین اولین چاه نفت خاورمیانه است . اولین چاه نفت در میدان نفتون در دره خرسون (دره خرسان) در ۵ خرداد ۱۲۸۷ به نفت رسید. شروع حفاری این چاه درسال ۱۲۸۶ خورشیدی و پایان حفاری ۱۲۸۷ خورشیدی بود. این چاه ۳۶۰متر (۱۱۷۹ پا) عمق دارد که از آن روزانه ۳۶۰۰۰ لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می‌شد. نیروی محرکه ماشین‌های استخراج نفت از این چاه از بخار آب تامین می‌شد که به استیم (STEAM)معروف بود. چاه شماره ۱، هم‌اکنون در مرکز مسجدسلیمان در کنار منطقه نمره‌یک به صورت موزه تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب قرار دارد.
در سال ۱۳۲۹ با ملی‌شدن صنعت نفت، از «شرکت نفت ایران و انگلیس» خلع ید شد. «محمد مصدق» کسی بود که به صنعت نفت ایران حیثیت داد و پس از آن، ایران، مولفه دیگری به دلایل استراتژیک و ژئوپلتیک پیدا کرد. شاید مصدق یک روز از عمرش را پای چاه‌های نفت و پالایشگاه‌ها نگذرانده بود، اما نام و یادش دیروز و امروز آرامش‌بخش برای صنعت نفت ایران بوده است.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بستن قرارداد با کنسرسیومی که از چندین شرکت بزرگ نفتی تشکیل شده بود، عملیات اکتشافی گسترده‌ای در دو دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ در حوزه رسوبی زاگرس انجام شد و تعداد میدان‌های نفتی بزرگ و کوچکی که در این حوزه و در خشکی کشف شده بود به ۵۰ میدان رسید. اکتشاف نفت در خلیج فارس در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد و در جریان آن اولین میدان نفتی به نام بهرگانسر در سال ۱۹۶۰ و متعاقب آن میدان‌های دورود، سروش، سلمان، اسفندیار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالی، هندیجان، و رسالت کشف شدند.
اکنون چاه شماره ۱ به عنوان قدیمی‌ترین و نخستین چاه نفت ایران در حال بازسازی است و امید می‌رود با تغییراتی که در آن انجام شده ، در سال ۱۳۹۶ در قالب یکی از بهترین و مستندترین موزه‌های نفتی کار خود را ادامه دهد
نیروگاه تمبی و پارک موزه نفت
یکی دیگر از جاذبه‌های نفتی مسجدسلیمان که قرار است به بخشی از موزه‌های نفت ایران تبدیل شود، نیروگاه برق تمبی است که با بیش از ٩٠ سال قدمت در منطقه و در نزدیکی رودخانه‌ای پربار به همین نام در حاشیه شهر واقع شده است. نیروگاه تمبی که امروز ساکت و خاموش و از مدار خارج شده ، تا چند سال پیش، مهم‌ترین عامل زندگی در این منطقه قلمداد می‌شد و حالا مدتی است محوطه داخلی و بیرونی و تأسیسات دست‌نخورده آن با قدمتی ٩٠ ساله به محلی برای بازدید و تورهای صنعتی تبدیل شده است.
جایگاه تمبی را در این مجموعه می‌توان به مثابه قلب دانست که تلمبه‌خانه چرخه صنعت نفت (نفت چاه شماره ۱) را از طریق خطوط لوله به جریان می‌انداخت تا به آن زندگی ببخشد.
تاسیسات بی‌بیان
مجموعه «بی‌بیان» که ساختمان اصلی موزه در آن در حال ساخت است، قرار است به عنوان مرکز ارائه اسناد، کتب، دستگاه‌ها و قطعات قدیمی به‌کار گرفته‌شده در تولید و استخراج نفت در مسجد سلیمان فعالیت کند، بخش مهمی از کار ساخت آن انجام شده و انتظار است در سال ۱۳۹۶ راه‌اندازی و به یکی از قطب‌های گردشگری استان خوزستان تبدیل شود.
تاسیسات “بی‌بیان” که تا جنگ تحمیلی هم فعال بوده، پس از آن به دلیل به صدمات وارده و فرسودگی از مدار خارج شده و اکنون از آن تنها خاطره‌ای زنگ‌زده باقیست که قرار است زنگار از آن زدوده شود.
کارخانه شماره ۹
کارخانه بهره‌برداری شماره ۹ مسجدسلیمان پس از ۸۸ سال فعالیت، چندی پیش به مجموعه موزه‌ها و گنجینه‌های ارزشمند نفتی این شهر افزوده شد. این کارخانه در سال ۱۳۰۷ خورشیدی ساخته شده است. هم‌زمان با از رده خارج‌شدن کارخانه بهره‌برداری شماره ۹، واحد تازه‌ای در منطقه تمبی مسجدسلیمان به طور رسمی راه‌اندازی شد و فعالیت خود را آغاز کرد.
چشمه‌های نفتی سی‌برنج
چشمه‌های روزمینی نفت موسوم به نفت «سی‌برنج» نامی فینگلیش شده از عبارت انگلیسی C-branch که از گذشته به همان شکل حفظ شده است، یکی از جاذبه‌های گردشگری صنعت نفت محسوب می‌شود. بر خلاف تصور عموم مردم که نفت را ماده‌ای زیرزمینی می‌دانند اینجا نفت روی زمین دیده می‌شود و در نقاطی از شهر و کوچه و خیابان چشمه‌هایی وجود دارد که در آنها ماده‌ای سیاه‌رنگ خودنمایی می‌کند و از جاذبه‌های منحصر به فرد مسجدسلیمان به حساب می‌آید. در گذشته از این نفت که به طور طبیعی به روی زمین می‌جوشیده برای قیراندود کردن ابزارآلات و نیز گرمایش و سوخت روشنایی استفاده می‌شد.
در دسترس بودن طلای سیاه از همان روزهای نخست کشف و استخراج نفت در مسجدسلیمان خواه ناخواه مردم را در مقاطعی در این نقطه مستقر ساخت و در مقاطعی پراکنده کرد، با این حال وجود چنین ثروت عظیمی از همان روزهای نخست، موجب رونق اقتصاد و زندگی برخی از بومیان شد. گفته شده تمایل حاکمیت سیاسی وقت به مذهبیون و سادات این شهر که جضورشان به دوران صفویه بازمی‌گشت موجب شد تا بخش قابل توجهی از سرریز نفت در این منطقه در اختیار بخشی از بومیان آن که از سادات بودند قرار گیرد و آرام آرام آنها با انتقال نفت به شهرهای اطراف که اغلب با قاطر انجام می‌شد حرفه‌ای برای خود دست و پا کردند و از همان زمان به «سادات قیری» معروف شدند.
البته شهرهای کوچک دیگر در خوزستان از جمله «نفت‌سفید» با مشعل‌هایش که در هر خانه‌ای شب هنگام به زمین نور می‌رساند و توجه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند، «هفت‌گل» و «تشکو» با کوه‌های روشن در شب نیز از جاذبه‌های نفتی استان خوزستان هستند، همچنین «انبر» دهکده نفتی قدیمی که حدود ۳۵ کیلومتری مسجدسلیمان است و البته دیگر نفتی در آن نیست.
منبع:خبرگزاری ایسنا – مرکزخوزستان
