تخریب بخش دیگری از بافت تاریخی اهواز، این بار در منطقه نیوساید، نگرانی از نابودی تدریجی این بناهای تاریخی را شدت بخشیده است.
به گزارش تفکر جوان ، یک هفته پس از تخریب خانه احمد محمود نویسنده مشهور در بافت تاریخی اهواز و چند روز بعد از اینکه زمین‌خوارها به قطعه قطعه کردن محوطه باستانی حمیدیه اقدام کردند، حالا دوباره خبرهایی از ادامه تخریب خانه‌های منطقه نیوساید در بافت تاریخی اهواز به گوش می‌رسد.
روز جمعه گذشته یکم اسفند ماه ، مالک خصوصی یکی از خانه‌های محله نیوساید، با بلدوزر بخش‌هایی از آن را تخریب کرد که سبب نگرانی فعالان اجتماعی و فرهنگی این خطه شد.
محله نیوساید، واقع در بافت تاریخی منطقه ۷ شهرداری اهواز، از اولین مجموعه‌های اداری مسکونی مربوط به شرکت نفت در این شهر است که بیش از ۸۰ سال پیش در ساحل شرقی رودخانه کارون همجوار محله عامری که این محله نیز جزو بافت تاریخی به شمار می‌آید، ساخته شده است.
جنجال بر سر واگذاری و تخریب بخشی از منطقه نیوساید موسوم به شهرک لوله‌سازی از تابستان پارسال، همزمان با واگذاری این خانه‌ها از سوی بانک ملی به یک شرکت خصوصی بالا گرفت.
شهرداری اهواز تیرماه ۹۸ در اطلاعیه‌ای به آگهی فروش تعدادی از منازل شرکت لوله سازی در منطقه خرمکوشک (نیوساید) واکنش نشان داد و اعلام کرد: از آنجایی که با تصویب و ابلاغ طرح جامع شهر اهواز، تعهدات و محدودیت‌هایی از لحاظ شهرسازی برای این منطقه تعریف شده، مالک باید برای هر گونه فعالیت اعم از اصلاح یا تغییر نقشه، تفکیک و یا فعالیت اجرایی به شهرداری مراجعه و نسبت به اخذ مجوز اقدام کند که تاکنون مجوزی از سوی شهرداری صادر نشده است و شهرداری از فروش این ساختمان‌ها و شرایط آن بی‌اطلاع است.
اکنون با گذشت بیش از یک سال از این اطلاعیه، شهردار منطقه ۷ اهواز نیز گفته است: شهرداری هیچگونه مجوز و پروانه‌ای برای تخریب خانه‌های نیوساید صادر نکرده است.
فرزین حاتمی کاکش همچنین تخریب یکی از خانه‌های متعلق به بافت تاریخی در منطقه نیوساید در روزهای اخیر را رد کرد و افزود: شهرداری به محض اطلاع از اقدام مالک با مجوز دادستانی، از تخریب جلوگیری کرده و تجهیزاتش را توقیف کرده است.
وی تاکید کرد: شهرداری برای جلوگیری از تخریب خانه‌های این منطقه وظایف قانونی خود را انجام داده و مستنداتش نیز وجود دارد که در پاسخ به نامه سازمان بازرسی نیز این مستندات را ارائه دادیم.
حاتمی کاکش با بیان اینکه از چگونگی مالکیت خانه‌های موسوم به شهرک لوله‌سازی در منطقه نیوساید بی‌اطلاع هستیم، اظهار داشت: ماموران شهرداری به همراه پلیس تاکنون چهار پنج نوبت برای جلوگیری از تخریب در خانه‌های نیوساید به این منطقه مراجعه کرده‌اند اما گاهی تخریب‌ها شبانه اتفاق می‌افتد که مطلع نمی‌شویم، از سوی دیگر به دلیل حصارکشی این محدوده و وجود گیت نگهبانی، ورود ماموران به آنجا دشواری‌هایی دارد.
وی گفت: با توجه به اینکه این خانه‌ها در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده است، این اداره نیز وظیفه حفاظت از بناها را دارد و باید یگان حفاظت خود را به طور مستمر در این منطقه مستقر کند.
اقدامات غیرقانونی مالک
معاون شهرسازی شهرداری منطقه ۷ در همین رابطه گفت: تخریب خانه‌های شهرک لوله‌سازی در منطقه نیوساید از پارسال و در زمان شهردار سابق منطقه، آغاز شده بود و امسال به پرونده آن رسیدگی و از ادامه تخریب‌ها جلوگیری شده است.
علیرضا امین‌راد اقدامات مالک را غیرمجاز و غیرقانونی دانست و افزود: مکاتبه با اداره میراث فرهنگی، صدور اخطاریه و اعزام گروه اجراییات برای جلوگیری از ساخت وساز غیرمجاز در چند مرحله که آخرین آن هفته گذشته بوده، همچنین سه چهار مورد مکاتبه با دادستان و ارائه گزارش فعالیت‌های غیرمجاز که در هر نوبت به ورود به منطقه و جلوگیری از تخریب‌ها منجر شده، از اقدامات شهرداری بوده است.
به گفته وی، خانه‌های شهرک شرکت لوله‌سازی در منطقه نیوساید در رهن بانک ملی بوده که در قبال بدهی این شرکت به بانک واگذار شدند، پس از برگزاری مزایده توسط این بانک، یک شرکت خصوصی در مزایده برنده شده اما اطلاعی نداریم که این خانه‌ها به افراد دیگری واگذار شده یا خیر همچنین از تعداد خانه‌ها و میزان تخریب نیز اطلاعی در دست نیست.
امین‌راد با تاکید بر حفاظت از بافت تاریخی و ارزشمند اهواز گفت: مالک باید مراحل قانونی را طی کند که یکی از آنها گرفتن مجوز از اداره میراث فرهنگی است که هنوز به شهرداری ارائه نشده است و تا زمان استعلام از اداره میراث فرهنگی، مجوزی برای آن صادر نمی‌شود.
پرونده قضایی برای شهرداری و مالک
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان اما با تایید تخریب بخشی از یکی از خانه‌های شهرک لوله‌سازی نیوساید، گفت: این مساله در حال پیگیری حقوقی است و از مالک خصوصی این خانه و شهرداری اهواز به مراجع قضایی شکایت شده است.
سیداحمدرضا حسینی بروجنی اظهار داشت: بخشی از یکی از خانه‌های شهرک لوله‌سازی تخریب شده بود که با ورود یگان حفاظت، متوقف و پرونده به مراجع قضایی ارجاع شد.
وی با بیان اینکه مراحل قانونی در عملیات عمرانی این منطقه رعایت نشده است، افزود: با توجه به اینکه نیوساید جزو محدوده شهر اهواز است، شهرداری وظیفه نظارت بر ساخت و سازها و جلوگیری از تخلف و استعلام از میراث را دارد، بنابراین اگر ساخت و ساز بدون اطلاع شهرداری صورت گرفته به معنی عدم نظارت شهرداری بوده و در صورتی که با اطلاع شهرداری انجام شده نیز باید از پیش از آغاز کار از میراث فرهنگی استعلام اخذ می‌شد.
حسینی بروجنی اضافه کرد: پیش از این، به دلیل تخریب در بافت تاریخی نیوساید به دادگاه شکایت شده بود که در انتظار صدور رای هستیم و با ادامه تخریب‌ها دوباره از مالک خصوصی شکایت شده اما نمی‌دانیم با چه واسطه‌ای دارد به کار خود ادامه می‌دهد.
وی تاکید کرد: اخذ استعلام برای هر بنایی که در محدوده بافت تاریخی قرار می‌گیرد باید قبل از صدور پروانه ساخت و تعمیرات، همچون استعلام از ادارات آب و برق ضروری است، این در حالیست که برای خانه‌های شهرک لوله‌سازی هیچ استعلامی از میراث فرهنگی اخذ نشده و دخل و تصرفاتی نیز در این منطقه صورت گرفته است.
ضوابطی برای حفظ نیوساید
معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان همچنین گفت: منطقه نیوساید از خرمکوشک تا منازل شهرک لوله‌سازی و جاده ساحلی که پیش از این جزو محدوده بافت تاریخی اهواز به شمار می‌آمد از اردیبهشت امسال در فهرست آثار واجد ارزش اهواز ثبت شده است.
به گفته وی، این منطقه شامل مجموعه اداری مسکونی، تالارها و فضای سبز است که از جمله آن شهرک لوله‌سازی با حدود ۱۵۶ واحد مسکونی است.
حسینی بروجنی افزود: خانه‌های منطقه نیوساید معماری و فرم خاصی دارند و قدمت آنها با خانه‌های دوره قاجار و صفوی متفاوت است، بنابراین ضوابط خاصی نیز بر آنها حاکم است از جمله اینکه حجم کلی ساختمان‌ها، فضای سبز، نمای بیرونی و وضع موجود آنها باید حفظ شود، تعمیرات داخلی این خانه‌ها از نظر ضوابط میراث فرهنگی هیچگونه ممانعتی ندارد اما حجم کلی، ارتفاع، فرم در و پنجره‌ها، مصالح و فضای سبز این منطقه باید به همین شکل حفظ شود و حتی در جایی که با نظر کارشناسان میراث مجوز ساخت و یا تخریب داده شود، باید عین به عین ساخته شود.
وی با اشاره به ابلاغ ضوابط فعالیت عمرانی در این منطقه از سوی وزارت میراث فرهنگی، اضافه کرد: ضوابط این منطقه به شهرداری، مالکی که در حال فعالیت در شهرک لوله‌سازی است ابلاغ شده اما با این وجود، استعلام از میراث اخذ نمی‌شود به همین دلیل یگان حفاظت میراث فرهنگی در این منطقه روزانه حضور دارد اما گاهی تخریب‌ها شبانه یا همچون مورد اخیر در روزهای تعطیل اتفاق می‌افتد.
حسینی بروجنی درباره ساخت موزه نفت در این منطقه نیز گفت: شرکت نفت هنوز پیشنهادی در این زمینه به میراث فرهنگی نداده و در صورت ارائه طرح بررسی می‌شود.
تاریخ نفت و کشتیرانی در کارون
سایت مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت در مطلبی با عنوان «یادداشتی بر خرمکوشک» در مهر ماه ۱۳۹۷ درباره خرمکوشک که بخشی از بافت تاریخی نیوساید است، نوشته: «خرمکوشک منحصر به یک باغ نیست؛ منطقه‌ای است عمدتا اداری، حد واسط میان اهواز قدیم (عامری) و نیوساید که از غرب به کرانه شرقی کارون و از شرق به دروازه قدیم اهواز منتهی می‌شود.
در این محدوده صدها ساختمان اداری و منزل مسکونی نفت واقع شده‌اند که عمر قریب به اتفاق آنها بالای ۷۰ سال است؛ گنجینه‌ای از معماری نفت که می‌تواند بهشت علاقه مندان به موزه‌داری باشد. اکنون وضعیت درون باغ کم و بیش چون گذشته است، با این تفاوت که برخی خانه‌های آجری بادگیردار تخریب شده و جای خود را به ساختمان‌هایی جدید با نمای کامپوزیت داده‌اند.
اداره آبرسانی و باشگاه قایقرانی یا ساحل، مجموعه‌ای از ادارات، کارگاه‌ها، یک مرکز بهداشت، دو فروشگاه کارگری و کارمندی و یک ردیف انبارهای سنگی با سقف لوله‌ای بخشی از مستغلات شرکت نفت است که در این یادداشت به آن اشاره شده است. انبارها در حاشیه کارون ساخته شده‌اند و در حد فاصل آنها تا رودخانه بقایای یک بارانداز قدیمی نیز به چشم می‌خورد که پس از احداث جاده ساحلی از میان رفته است.
این تنها یکی از نشانه‌های کشتیرانی در رود کارون بزرگ محسوب می‌شود. ۵۰۰ قدم بالاتر باشگاه قایقرانی قرار داشته که اکنون باشگاه ساحل نامیده می شود و در آغاز محلی بوده است برای تخلیه و بارگیری لوله هایی که با دوبه به مقصد بندقیر و مسجد سلیمان می‌رفته است. کمی بالاتر، کارگاه آبرسانی خرمکوشک قرار دارد که نخستین کارخانه تولید آب (واش واتر) نفت در اهواز به شمار می‌آید.
قدیمی ها می گویند در ضلع غربی خرمکوشک نزدیک به انبارها و فروشگاه های مواد غذایی یک حمام با آب گرم و یک لاندری (رختشوی خانه) نیز برای کارگران مستغلات وجود داشته که امروز اثری از آن دیده نمی‌شود. فروشگاه کارمندی در اواخر دهه ۱۳۸۰ تخریب شد و به جای آن ساختمانی برای دادگستری ساخته شد. درست متصل به دروازه ورودی انبارهای پخش، مسجدی واقع است که در گذشته مسجد هندی‌ها (هنود) نامیده می‌شد. این مسجد که برای عبادت کارگران مسلمان هندی تبار ساخته شده بود، امروز به تابلوی مسجد جعفری خرمکوشک نفت مزین است.»
بلدوزرها، هر از چند گاه، خانه‌ای در بافت تاریخی اهواز را با خاک یکسان می‌کنند. تخریب ناگهانی خانه احمد محمود، از هفته پیش، دوستداران میراث فرهنگی را در بهت فرو برده است. آیا برای نجات تاریخ نفتی اهواز امیدی هست؟
