یکی از شایعترین خطاهای انسانی، جابجایی علت و معلول است. این خطا که در اثر عدم شناخت و نا آگاهی رخ می دهد در آن علت و معلول درست تشخیص داده نمی شود و جابجا فرض می شوند و باعث تکرار مجدد اشتباه می شوند.
بعنوان مثال در قرون وسطا در برخی کشورهای اروپایی ، مردم اعتقاد داشتند وجود شپش در سر مانع از بیماری می شود چراکه در ایامی که تب داشتند در سر آنها شپشی وجود نداشت ، در نتیجه می کوشیدند تا سرشان مملو از شپش باشد. در صورتی که قضیه صورت عکس داشت و با بالارفتن تب و حرارت سر، شپش از سر انسان متواری می شد و علاوه بر اینکه مانع بیماری نبود، خود نیز عامل بیماری بود.
در جوامع دسته دو از کشورهای جهان سوم که منطقه ی جغرافیایی زندگی ما نیز جزئی از آن است، اکثر اوقات مردم با توجه به عدم شناخت و عدم آگاهی کافی ، جای علت و معلول را جابجا متصور می شوند.بعنوان مثال مردم منتظر ظهور یک مسئول بعنوان منجی هستند که با پاک دستی ،مهارت،تجربه ،دلسوزی و یکسان نگری و در مدت محدود بتواند تمام ناهنجاریهای فرهنگی ،رفاهی و معیشتی شان را رفع نماید، گاها این خواست قلبی و آمال احساسی نیز دستمایه ی خوبی می شود برای برند کردن و برجسته کردن برخی افراد و غالب کردن آن بر کرسی مسئولیت همچنین جغرافیایی، در صورتی که جامعه بایست آگاه باشد که حتما باید خودشان با تلاش و مشارکت و افزایش آگاهی به مرحله ای برسند که مسئول یا مسئولین راهی جز خدمت به آنها نداشته باشند، مادامی که مردم شناخت و آگاهی لازم نداشته باشند، دید و خواست پیشرفت همه جانبه را نیز ندارند در نتیجه منفعل شده و خود را تابع خصوصیات فردی مسئول می کنند و عملکرد ذاتی او و چرخه ی واقعی پیشرفت قطع می گردد.
بایستی توجه داشت در جوامعی که اکثریت آن مردم هستند اگر این مردم از آگاهی لازم برخوردار نباشند و تلاشگر و پرسشگر و مطالبه گر نباشند حواس مسئولین از آنها قطع و منعطف به سایر قدرتهای مستقیم و غیر مستقیم اداری می شود جهت بقا یا ارتقا فردی خود و  رسالت اصلی خود را فراموش کرده و بدنبال راضی کردن آن قدرتها هستند نه مردم.
پس علت داشتن مسئولین کم کار، وجود مسئولین نالایق نیست، وجود مردم نا آگاه است.

پایان.//