در دولت دوازدهم ۵۲ شهر و روستا در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شده‌اند که استان‌های گلستان و گیلان هر کدام با ثبت هنرصنعت‌های منسوب به ۶ شهر و روستای خود، در صدر این فهرست قرار دارند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی تفکر جوان ، از سال ۹۶ که شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی تشکیل شده است، ۵۲ شهر و روستا با عنوان صنایع‌دستی بنام و منحصر بفرد خود در فهرست ملی قرار گرفته‌اند که به گفته پویا محمودیان معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، این فرایند علاوه بر اینکه مسیر جهانی‌شدن و ثبت شهرها و روستاهای کشور را در شورای جهانی‌صنایع‌دستی (WCC) تسهیل و تسریع می‌کند، اگر این مناطق به صورت کارشناسی و علمی برندسازی شوند به‌زودی به عنوان مسیر و مقصد گردشگری هنری مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار خواهند گرفت.
تشکیل شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی، همچنین انگیزه‌های محلی و ملی میان مردم و مدیران برای ثبت جهانی را به شدت تقویت کرده و همچنین علاوه بر تسهیل سنجش شاخص‌های بین المللی برای ارزیابان، سرعت تهیه و تدوین پرونده‌ها برای ثبت جهانی و ارائه به شورای جهانی صنایع‌دستی را افزایش داده است.
وزارت میراث‌فرهنگی از همان سال ۹۶ تلاش مضاعف خود را بر معرفی و ثبت مناطق کمتر شناخته شده گذاشته و روند ثبت ملی شهرها و روستاها را فراهم کرده است، البته این فرایند با این چالش مواجه بود که وظایف و ماموریت دستگاه اجرایی در شهرهای جهانی صنایع‌دستی روشن و شفاف نبود و جزو ماموریت‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی (سازمان وقت) هم قرار نداشت، که با برنامه ریزی و اقدامات معاونت صنایع دستی وزارت میراث مسیر قانونی همراهی دستگاه‌های اجرایی در این شهرها و روستا با حوزه صنایع‌دستی، تثبیت شد.
شورای عالی میراث‌فرهنگی در سال ۹۶ طرحی تصویب کرد که «همه دستگاه‌های اجرایی کشور موضوع ماده ۵ قانون مدیریت خدمات کشوری در اجرای تکالیف قانونی خود نسبت به تامین زیرساخت‌های شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وقت که بعد به وزارتخانه تبدیل شد، کنند و گزارش را به شورای راهبردی ارسال کنند.
معاونت صنایع‌دستی با این رویکرد که «صنایع‌دستی منجر به پیشرفت و توسعه در مناطق کمتر برخوردار می‌شود» روی مناطق با ظرفیت صنایع‌دستی متمرکز شد؛ و با ثبت شهرها و روستاها توجه سیاستگذاران و مسئولان اجرایی و جوامع محلی را به این مناطق جلب و از طرفی روند تشکیل پرونده و ثبت صنایع‌دستی منحصر به فرد این مناطق را در شورای جهانی تسریع و تسهیل کرد.
جای خالی ۶ استان در فهرست شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی
بررسی فهرست شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی نشان می‌دهد که از مجموع ۳۱ استان کشور ۲۵ استان توانسته‌اند در این فهرست سهمیه کسب کنند و در این چهار سال هیچ کدام از شهرها و روستاهای استان‌های آذربایجان‌غربی، البرز، زنجان، سمنان، قزوین و کهگیلویه‌وبویراحمد موفق به ثبت ملی یکی از صنایع‌دستی منحصر و بنام خود در این فهرست نشده‌اند.
این در حالی است که با همه ظرفیت‌های درونی از نظر فرهنگی اجتماعی، پراکندگی هنرمندان و علاقه‌مندان در سراسر کشور، ۱۳ استان کشور موفق شده‌اند فقط یک شهر یا روستای خود را به عنوان صنایع‌دستی ملی در این فهرست ثبت کنند، اگر چه کرونا و شرایط سخت اقتصادی تحریم به شدت بر روی تولید و فروش صنایع‌دستی تاثیر گذاشته و روند ارزیابی به دلیل محدودیت‌های سفر کند شده است، اما باید رویکرد کلان مدیریتی مقامات استانی، نقش فعال و پویای اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و میزان هماهنگی و همکاری سایر دستگاه‌ها در هر استان و البته انگیزه‌های اجتماعی و اقتصادی و مطالبه‌گری این جریان فرهنگی در جامعه محلی، مورد بازبینی قرار گیرد.
در طول چهار سال گذشته ۵ استان آذربایجان‌شرقی، اردبیل، بوشهر، خوزستان و همدان هرکدام توانسته‌اند ۲سهمیه و استان‌های خراسان رضوی، کردستان و سیستان‌وبلوچستان هر کدام موفق شده‌اند سه سهمیه (شهر یا روستای ملی صنایع‌دستی) را در این فهرست به ثبت برسانند.
گلستان و گیلان هر کدام با ۶ شهر و روستا در صدر فهرست
در میان استان‌های کشور، گیلان و گلستان در ثبت ملی شهرها و روستاهای صنایع‌دستی پیشتاز هستند؛ اگر چه روستای فشتکه در سال ۱۳۹۶ به عنوان روستای ملی حصیربافی ثبت شد، اما چهار روستای ارده، عنبران، جیرده و شالما به همراه شهر رشت همزمان در سال ۱۳۹۹ سهمیه صنایع‌دستی گیلان را در فهرست افزایش داد. شال‌بافی، گلیم‌بافی، سفالگری سنتی و چوب‌تراشی منسوب به این چهار روستا و رشتی‌دوزی منسوب به شهر مرکز این استان، ثبت شد.
استان گلستان را می‌توان پدیده سال ۱۳۹۹ در ثبت شهرها و روستاهای صنایع‌دستی نامید، این استان با همه ظرفیت‌های میراث‌فرهنگی هنرهای سنتی و صنایع دستی، تنوع قومی و جاذبه‌های طبیعی تا سال ۹۸ هیچ سهمیه و نام و عنوانی در این فهرست نداشت اما در سال ۹۹ با ثبت دو شهر گنبدکاووس و علی‌آباد کتول و ۴ روستای زیارت، شاه‌کوه، تنگلی و سیاه‌رودبار در صدر جدول در کنار استان گیلان ایستاد؛ قالی‌بافی ترکمن و رودوزی و نواربافی کتول به عنوان دو هنرصنعت شهری و همچنین جاجیم‌بافی، سوزن‌دوزی شاه‌کوه (سیک‌دوزی)، سوزن‌دوزی ترکمن و صنایع‌دستی روستایی، آوازه این ۶ منطقه را ملی کرد.
فهرست ۵۲ شهر و روستای ملی صنایع‌دستی
از سال ۹۶ تا کنون از میان ۲۵ استان کشور ۳۲ شهر و ۲۰ روستا در فهرست شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی ثبت شده‌اند که در سال ۱۳۹۶، سه شهر و یک روستای صنایع‌دستی (۴منطقه)، در سال ۱۳۹۷، پنج شهر و ۳ روستای صنایع‌دستی (۸ منطقه)، در سال ۱۳۹۸، هشت شهر و ۳ روستای صنایع‌دستی ( ۱۱ منطقه) و در سال گذشته هم ۱۷شهر و ۱۲روستای صنایع‌دستی (۲۹ منطقه) در این فهرست ثبت شده اند.
اسکو شهر ملی چاپ کلاقه‌ای / استان آذربایجان شرقی ۱۳۹۹
اهر شهر ملی گلیم ورنی / استان آذربایجان شرقی ۱۳۹۹
عنبران شهر ملی گلیم / استان اردبیل ۱۳۹۹
اصلان‌دوز شهر ملی ورنی دشت مغان / استان اردبیل۱۳۹۹
شهرضا شهر ملی سفالگری / استان اصفهان ۱۳۹۶
کاشان شهر ملی نساجی سنتی / استان اصفهان ۱۳۹۷
مهرگرد روستای ملی بافته‌های داری / استان اصفهان ۱۳۹۸
گلپایگان شهر ملی منبت/ استان اصفهان ۱۳۹۹
ایلام شهر ملی گلیم نق برجسته / استان ایلام ۱۳۹۷
بحیری روستای ملی عبابافی / استان بوشهر ۱۳۹۸
آب‌پخش شهر ملی حصیربافی / استان بوشهر ۱۳۹۹
ورامین شهر ملی آبگینه / استان تهران ۱۳۹۹
شهرکرد شهر ملی نمدمالی / استان چهارمحال و بختیاری ۱۳۹۷
خوسف شهر ملی مله‌بافی / استن خراسان جنوبی ۱۳۹۸
بسک روستای ملی ابریشم‌کشی / استان خراسان رضوی ۱۳۹۷
بایگ شهر ملی ابریشم کشی/ استان خراسان رضوی ۱۳۹۸
فیروزه شهر ملی تراش سنگ فیروزه/ استان خراسان رضوی ۱۳۹۹
بجنورد شهر ملی گلیم سفره کردی / استان خراسان شمالی ۱۳۹۷
اهواز شهر ملی مینای صبی / استان خوزستان ۱۳۹۸
دزفول شهر ملی کپوبافی / استان خوزستان ۱۳۹۸
ایرانشهر شهر ملی سوزن دوزی بلوچ / استان سیستان و بلو.چستان ۱۳۹۷
تنگه سرحه روستای ملی حصیربافی / استان سیستان و بلوچستان ۱۳۹۸
ادیمی شهر ملی خٌمَک (خامه)دوزی / استان سیستان و بلوچستان ۱۳۹۹
فیروزآباد شهر ملی دستبافته‌های عشایری / استان فارس ۱۳۹۹
قم شهر ملی انگشترسازی / استان قم ۱۳۹۹
بیدکردوبه روستای ملی گلیم چهل ماشوله / استان کرمان ۱۳۹۷
دیوزناو روستای ملی ارغوان‌بافی / استان کردستان ۱۳۹۹
ارمرده شهر ملی شال‌بافی / استان کردستان ۱۳۹۹
کاکو سفلی روستای ملی گلیم‌بافی / استان کردستان ۱۳۹۹
نودشه شهر ملی گیوه‌دوزی / استان کرمانشاه ۱۳۹۶
فش روستای ملی سازسازی سنتی / استان کرمانشاه ۱۳۹۷
هرسین شهر ملی گلیم هرسین / استان کرمانشاه ۱۳۹۸
دالاهو شهر ملی تنبور / استان کرمانشاه ۱۳۹۹
گنبدکاووس شهر ملی قالی ترکمن / استان گلستان ۱۳۹۹
زیارت روستای ملی جاجیم‌بافی / استان گلستان ۱۳۹۹
شاه‌کوه روستای ملی سوزن‌دوزی شاه‌کوه (سیک‌دوزی) / استان گلستان ۱۳۹۹
علی‌آباد کتول شهر ملی رودوزی و نواربافی کتول / استان گلستان ۱۳۹۹
تنگلی روستای ملی سوزن‌دوزی ترکمن / استان گلستان ۱۳۹۹
سیاه‌رودبار روستای ملی صنایع‌دستی / استان گلستان ۱۳۹۹
فشتکه روستای ملی حصیربافی / استان گیلان ۱۳۹۶
رشت شهر ملی رشتی دوزی (قلاب‌دوزی رشت) / استان گیلان ۱۳۹۹
ارده روستا ملی شال‌بافی / استان گیلان ۱۳۹۹
عنبران روستای گلیم‌بافی / استان گیلان ۱۳۹۹
جیرده روستای ملی سفالگری سنتی/ استان گیلان ۱۳۹۹
شالما روستای ملی چوب‌تراشی / استان گیلان ۱۳۹۹
سلیم‌آباد روستای ملی سفالگری / استان مازندران ۱۳۹۹
بروجرد شهر ملی ورشوسازی / استان لرستان ۱۳۹۸
سمقاور روستای ملی منبت / استان مرکزی ۱۳۹۹
تویسرکان شهر ملی منبت گل‌ریز / استان همدان ۱۳۹۸
اشترمل روستای ملی منبت گل‌ریز / استان همدان ۱۳۹۹
بندر لنگه شهر ملی گلابتون دوزی / استان هرمزگان ۱۳۹۸
یزد شهر ملی زیورآلات سنتی / استان یزد ۱۳۹۹
فهرست ۱۴ شهر و روستای جهانی صنایع‌دستی
همچنین یازده شهر و ۳ روستا در ۶ سال گذشته با عناوین صنایع‌دستی منحصر به همان مناطق، در شورای جهانی صنایع‌دستی (WCC) ثبت جهانی شده‌اند که جایگاه قابل توجهی را در ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی در دنیا از آن ایران کرده است. این روند از سال ۱۳۹۴ آغاز شد اما در دو سال اخیر و با توجه به شیوع بیماری کرونا و محدودیت‌ها، سفر ارزیابان بین‌المللی متوقف شده است؛ اما تشکیل پرونده برای معرفی به شورای جهانی در معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی و دبیرخانه‌های محلی طبق برنامه در حال انجام است و متولیان امور، مسئولان منطقه‌ای و اهالی مناطق، منتظر پایان کرونا و از سرگیری این فرایند هستند.
اصفهان شهر جهانی صنایع‌دستی/ استان اصفهان ۱۳۹۴
تبریز شهر جهانی فرش دستباف / استان آذربایجان شرقی ۱۳۹۴
لالجین شهر جهانی سفال / استان همدان ۱۳۹۵
مشهد شهر جهانی گوهرسنگ‌ها / استان خراسان رضوی ۱۳۹۵
کلپورگان روستای جهانی سفال / استان سیستان بلوچستان۱۳۹۶
سیرجان شهر جهانی گلیم شیرکی‌پیچ/ استان کرمان ۱۳۹۶
مریوان شهر جهانی کلاش (گیوه کردی) / استان کردستان ۱۳۹۶
میبد شهر جهانی زیلو / استان یزد ۱۳۹۷
آباده شهر جهانی منبت / استان فارس ۱۳۹۷
خراشاد روستای جهانی تَو بافی (حوله‌بافی) / استان خراسان جنوبی ۱۳۹۷
شیراز شهر جهانی صنایع دستی / استان فارس ۱۳۹۸
زنجان شهر جهانی ملیله / استان زنجان ۱۳۹۸
ملایر شهر جهانی مبل و منبت / استان همدان ۱۳۹۸
قاسم‌آباد روستای جهانی چادر شب‌بافی/ استان گیلان ۱۳۹
۲۰ خرداد روز جهانی صنایع‌دستی
خرداد همواره برای خانواده بزرگ صنایع‌دستی ماه به یادماندنی است، جهان یک روز را بنام هنر هنرمندان و صنعتگران، روز صنایع‌دستی نام‌گذاری کرده است؛ ۲۰ خرداد (۱۰ژوئن) گرامیداشت تاریخچه خلق هنر از سرانگشتان مردمی است که آثار و سبک زندگی‌شان در هزاران سال پیش به یادگار مانده و امروز برای ما به عنوان هنر سنتی و میراث فرهنگی محسوب می‌شود.
در سرزمینی که تاریخچه صنایع دستی در آن به بیش از ۶ هزار سال می‌رسد، صنعتگران و هنرمندان این حوزه جامعه حدود ۲ میلیون نفری را تشکیل می دهند، جدا و بیش از هر مشکلاتی مانند رکود در بازار، تامین مواد اولیه، هزینه های کارگاهی، بیمه، بازاریابی و فروش محصول، رقابت با همتایان خارجی، واردات بی رویه نمونه های بی کیفیت مشاهده و صادرات و حضور در بازارهای بزرگ جهان، نیازمند نهادسازی و شبکه‌سازی مانند انجمن های صنفی در سطح ملی و خانه های خلاق صنایع دستی در همه شهرها و روستا هستند.
از طرفی ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی گواه بر این مدعاست که محصولات صنایع دستی باعث شناخت جهانی یک منطقه و افزایش فروش و بازار جهانی این محصولات و صادارت آنها می‌شود همچنین تولید فروش و صادرات صنایع دستی، کمک شایانی به اقتصاد کشور – که در مسیر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است – و همچنین تقویت معیشت خانوارهای شاغل به ویژه روستاییان خواهد کرد.
به نظر می‌رسد با شکل‌گیری و افزایش مطالبه اجتماعی از سوی مردم و پیگیری مسئولان اجرایی و هماهنگی و هم‌افزایی میان بخشی در مناطق مختلف، روند ثبت شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی سرعت بیشتری گرفته است، ثبت ۳۲ شهر و ۲۰ روستای ملی منتسب به صنایع‌دستی در طول دولت دوازدهم، و ثبت ۱۴ شهر و روستای صنایع دستی در فهرست جهانی نگاه راهبردی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را به این حوزه به عنوان هنر صنعت‌های ثروت‌آفرین و اشتغال‌زا نشان می‌دهد که یقینا در دولت‌های آینده هم می‌تواند به عنوان رویکردی بنیادین برای تقویت و توسعه اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرینی کند.
